با اینکه «فیلم وانکا» به کتاب رولد دال، نویسنده‌ی داستان «چارلی و کارخانه‌ی شکلات‌سازی» نگاه کرده است و از اقتباس‌های سینمایی پیشین نیز الهام می‌گیرد، اما همچنان با آن‌ها تفاوت دارد. فیلم «وانکا» که در هشت دسامبر ۲۰۲۳ میلادی منتشر شد از همان کاراکترها و داستان‌های رولد دال بهره می‌گیرد که پیش از این در فیلم «چارلی و کارخانه‌ی شکلات‌سازی» تیم برتون محصول ۲۰۰۵ میلادی، و فیلم «ویلی وانکا و کارخانه‌ی شکلات‌سازی» (۱۹۷۱) دیده بودیم و در عین حال، اثری کاملا مستقل است که مسیر و دیدگاه هنری متفاوتی نسبت به کتاب و اقتباس‌های سابق پیشه می‌کند.
داستان فیلم «وانکا» بیشتر در خط داستانی فیلم ۱۹۷۱ میلادی قرار می‌گیرد. در این فیلم جدید تیموتی شالامی را در نقش ویلی وانکای جوان می‌بینیم که بیش از آنکه بخواهد دنبال وارثی برای میراث شگفت انگیزش بگردد، می‌خواهد در عرصه‌ی شکلات‌سازی نامی برای خودش دست و پا کند. همانطور که شاید از نام این فیلم هم مشخص باشد، «وانکا» قرار نیست یک اقتباس صد درصدی از کتاب رولد دال باشد، بلکه بازنمایی تازه‌ای با ایده‌هایی کاملا جدید از شخصیت‌هایی است که هرچند برای مخاطب آشنا می‌نمایند، اما حالا در یک پس‌زمینه‌ی کاملا متفاوت با چالش‌های کاملا متفاوت قرار گرفته‌اند.
اگر بخواهیم از نظر کیفی فیلم «وانکا» را با اقتباس‌های سال ۲۰۰۵ و ۱۹۷۱ میلادی مقایسه کنیم و عنصر نوستالژی را نیز کنار بگذاریم، واقعا نمی‌توانیم بگوییم یکی از دیگری بهتر است؛ چرا که هر یک شباهت‌ها و تفاوت‌های مشخصی نسبت به محتوای اصلی کتاب رولد دال دارند و تنها موردی که می‌توان به آن اشاره کرد این است که برای طرفدارانی که خواستار یک بازنمایی دقیق از «چارلی و کارخانه‌ی شکلات‌سازی» بودند «وانکا» شاید گزینه‌ی مناسبی نباشد. با این حال، باید گفت که شیوه‌ی روایی خاص «وانکا» و نحوه‌ی به تصویر کشیدن شخصیت‌ها در آن، «وانکا» را به فیلمی تبدیل می‌کند که هواداران دنیای رولد دال بی‌شک از آن لذت خواهند برد. لازم به ذکر است که در سطور بعدی به بخش‌هایی از «فیلم وانکا» اشاره خواهیم کرد که داستان آن را برملا می‌کنند؛ در نتیجه اگر نگران اسپویل شدن هستید این موضوع را مد نظر خود نگه دارید.
۱۰- وانکای شالامی با چالش‌های بزرگ‌تری دست و پنجه نرم می‌کند
برعکس اقتباس‌های سال ۱۹۷۱ و ۲۰۰۵ میلادی که در آن‌ها چالش اصلی پیدا کردن وارثی برای کارخانه‌ی ویلی وانکا بود، شالامی در فیلم «وانکا» باید از مسیر دشواری عبور کرده و خود را به عنوان یک شکلات‌ساز حرفه‌ای جا بیندازد. او در این راه از موانع بسیاری عبور می‌کند، موانعی که حتی ممکن است به قیمت جان او تمام شوند؛ مثل وقتی که کارتل شکلات نقشه می‌ریزند تا وانکا را بکشند. این در حالی است که در نسخه‌های پیشین از «چارلی و کارخانه‌ی شکلات‌سازی» تنها چالشی که ویلی وانکا با آن مواجه می‌شود، چندین بچه‌ی غرغرو هستند که خودش به آن‌ها اجازه داده پا به کارخانه‌اش بگذارند.
۹- فیلم «وانکا» نام یکی از اختراعات مهم ویلی وانکا را عوض کرده است
فیلم «وانکا» در طول داستان خود به شکلات‌های خاص بسیاری اشاره می‌کند که بعضی از آن‌ها یادآور اختراعات ویلی وانکا در فیلم‌های سابق و کتاب رولد دال هستند. با این حال، یک شکلات به خصوص که در روایت داستان هم نقش تعیین‌کننده‌ای دارد شکلات «هاورچاک» (Hover choc) است. این شکلات در ابتدای داستان به بینندگان معرفی می‌شود و درست مانند نوشیدنی‌هایی که در فیلم‌های قبلی و کتاب اصلی از آن‌ها یاد شده بودند، باعث می‌شود کسی که آن را خورده از زمین بلند شود. این اختراع وانکا در کتاب و اقتباس‌های قبلی به نام «نوشیدنی پروازی گازدار» معرفی شده بود. یک تفاوت دیگر فیلم «وانکا» و کتاب در این است که کسی که این نوشیدنی را خورده بود می‌توانست با اروغ زدن، تأثیر پروازی آن را از بین ببرد؛ اما «هاورچاک» به گونه‌ای دیگر عمل می‌کند. هر کسی که این شکلات را می‌خورد باید مدت طولانی صبر کند تا اثر آن خنثی شود یا به عبارت دیگر، تأثیر پروازی شکلات باید خودش خسته شود و مصرف‌کننده‌اش را رها کند.
نوشیدنی‌های گازدار تاکنون خیلی تأثیر مهمی در جریان داستان چارلی نداشته‌اند، به ویژه فیلم تیم برتون و کتاب دال. البته در فیلم «ویلی وانکا و کارخانه‌ی شکلات‌سازی» این نوشیدنی‌ها آنقدر خطرناک می‌شوند که چارلی و پدربزرگش را تا نزدیکی‌های پنکه‌ی روی سقف بالا برده و آن‌ها را تا لبه‌ی مرگ می‌کشانند؛ البته این دو با اروغ زدن راه خود را به پایین پیدا کرده و اثر نوشیدنی را خنثی می‌کنند.
این از این نظر با فیلم «وانکا» تفاوت پیدا می‌کند که در آن «هاورچاک» نقشی اساسی در معروف شدن وانکا دارد. اصلا به خاطر همین شکلات‌هاست که توجه آرتور اسلاگورث، آقای پرونوز و آقای فیکلگروبر نسبت به ویلی وانکا جلب می‌شود. در پایان فیلم هم وانکا با خوراندن این شکلات‌های به خصوص به رقیبانش در عرصه‌ی شکلات‌سازی، از آن‌ها انتقام می‌گیرد.
۸- فیلم «وانکا» در پیش‌زمینه‌ی خانوادگی او با کتاب تفاوت دارد
علاوه بر کتاب، فیلم‌های ۱۹۷۱ و ۲۰۰۵ هم به کودکی ویلی وانکا اشاره کرده و تصویری منفی از خانواده‌ی ویلی به تصویر کشیده‌اند. این‌ها نشان می‌دهند که چقدر پدر و مادر می‌توانند بر فرزاندانشان تأثیرگذار باشند. آن‌ها در برابر بچه‌هایشان دست بالاتر را دارند و از این رو می‌توانند آن‌ها را هرگونه که می‌خواهند شکل دهند. این بدین معنی است که فرزندان فضایل و رذایل را از پدر و مادرشان یاد می‌گیرند، نه اینکه آن‌ها را به صورت ذاتی یا ژنتیکی کسب کنند. اگر یادتان بیاید در فیلم تیم برتون صحنه‌های مهمی از گذشته‌ی ویلی وانکا به صورت فلش‌بک نشان داده می‌شود که در آن ویلی را می‌بینیم که در یک خانه با قوانین بسیار سختگیرانه زندگی می‌کند و پدرش حتی شکلات‌های هالووین او را می‌سوزاند.
در مقابل، فیلم «وانکا» را داریم که داستان را تغییر داده و نشان می‌دهد نتیجه‌ی یک خانواده‌ی خوب چه می‌تواند باشد. این فیلم نشان می‌دهد که با اینکه ویلی و نودل مادرشان را در سنین بسیار پایین از دست دادند، اما این دلیلی بر به انحراف کشیده شدن آن‌ها نیست و اتفاقا ویلی و نودل توانستند مهربان و فروتن باقی بمانند. یک تفاوت مهم فیلم «وانکا» با اقتباس‌های دیگر از کتاب رولد دال در نشان دادن شخصیت مادر ویلی است که پیش از این او را ملاقات نکرده بودیم. فیلم «وانکا» رابطه‌ی عمیق ویلی و مادرش را در فلش‌بک‌هایی از گذشته به تصویر می‌کشد که در آن‌ها مادرش برای او شکلات دست‌ساز درست می‌کند. همین به منبع الهام بزرگی برای وانکا تبدیل می‌شود که در آینده بخواهد این راه را دنبال کند.
علاوه بر این، برعکس نسخه‌های قبلی که در آن‌ها ویلی وانکا را در بزرگسالی نشان می‌دهد که دیگر به عنوان یک شکلات‌ساز قدرتمند و مشهور شناخته می‌شود، فیلم «وانکا» داستان را از پیش از تأسیس کارخانه‌ی وانکا به تصویر می‌کشد که در آن ویلی دیگر یک مرد جاافتاده در آستانه‌ی بازنشستگی نیست؛ بلکه جوانی آتیه‌دار است. شخصیت تیموتی شالامی با هزار امید و آرزو پا به شهری می‌گذارد که فکر می‌کند می‌تواند در آن رویاهایش را جامه‌ی عمل بپوشاند؛ آن هم در حالی که آه در بساط ندارد. این خلاف وانکای جانی دپ و وایلدر است که در آن‌ها وانکا در اوج موفقیت خود سیر می‌کند و تنها دغدغه‌ی او پیدا کردن وارثی برای کارخانه‌اش است.
۷- ارتباط اومپالومپا و ویلی وانکا در فیلم «وانکا» با کتاب تفاوت دارد
در «فیلم وانکا» به جای آنکه چندین اومپا لومپای مختلف ببینیم که در کارخانه‌ی او کار می‌کنند، تنها یک اومپا لومپا را ملاقات می‌کنیم و او کسی نیست جز لافتی که نقش آن را هیو گرانت بازی کرده است. خلاف فیلم‌های پیشین و کتاب اصلی که در آن‌ها اومپا لومپا همگی در کنار هم نقش یک کاراکتر واحد را بازی می‌کنند که به نوعی همکار ویلی وانکا هم محسوب می‌شوند، در فیلم «وانکا» لافتی به عنوان یکی از آنتاگونیست‌های اصلی ظاهر می‌شود که اتفاقا شکلات‌های ویلی را می‌دزد. در ادامه اما این رابطه فراز و نشیب‌های زیادی پیدا کرده و لافتی دچار تحول می‌شود. او در پایان ویلی وانکا و نودل را از غرق شدن در شکلات نجات می‌دهد و حتی می‌پذیرد که با ویلی در کارخانه‌ی شکلات‌سازی او کار کند.
۶- رفتار ویلی وانکا دیگر عجیب و غریب نیست
ویلی وانکای فیلم پاول کینگ، کارگردان فیلم «وانکا»، نگاهی کاملا جدید به شخصیت او ارائه می‌دهد. این بار به جای آنکه وانکای تیموتی شالامی شبیه وانکاهای فیلم‌های پیشین رفتاری عجیب یا حتی ترسناک داشته باشد، شبیه شخصیت چارلی در کتاب رولد دال رفتار می‌کند. شخصیت‌هایی که دپ و وایلدر به تصویر کشیدند، شکلات‌سازهایی بودند که نه تنها هنر شکلات را به کمال رسانده‌اند، بلکه در هنر تله گذاشتن هم دستی در آتش دارند و مدام مهمان‌های خود را با دوز و کلک به دام خود می‌کشانند. اما در فیلم «وانکا» تیموتی شالامی شخصیتی مهربان و دوست‌داشتنی از وانکا نشان می‌دهد که می‌تواند به راحتی با دیگران ارتباط برقرار کند و آن قدر صاف و ساده است که به سرعت به خانم اسکرابیت اعتماد می‌کند.
دیوانگی ویلی وانکا در کتاب و دو اقتباس سینمایی اول از آن مثال‌زدنی است که با بازیگری محشر جین وایلدر و جانی دپ به بهترین شکل به تصویر کشیده شده است. اینکه وانکا بدون آنکه خم به ابرو بیاورد، حاضر است به راحتی جان بچه‌ها را به خطر بیندازد، شخصیت ویلی وانکا را به یکی از ترسناک‌ترین شخصیت‌های دنیاهای فانتزی تبدیل می‌کند. با اینکه رفتارهای او اغلب بامزه و اغراق‌شده هستند، اما اگر بخواهیم در روان او دقیق شویم، خواهیم دید که لایه‌های ترسناکی در پس کاراکتر او نهفته است. اینکه آیا ویلی وانکا اصلا از اخلاقیات پیروی می‌کند، آیا جان دیگران برایش ارزش دارد یا خیر، این‌ها همه سوالاتی است که شکلات‌ساز کتاب دال در ذهن ما برانگیخته است.
در مقابل، ویلی وانکای پاول کینگ رویکرد کاملا تازه‌ای نسبت به شخصیت او پیشه کرده. وانکا در این فیلم تفاوت بسیاری با وانکای کتاب دارد و بیشتر شبیه شخصیت چارلی از کتاب رولد دال عمل می‌کند. مثل چارلی، وانکا هم ارزش زیادی برای خانواده قائل است، معصومیتی ترحم‌برانگیز دارد و اعتقاد دارد در هر شرایطی هم که شده باید با دست و دلبازی شکلات‌اش را با دیگران تقسیم کند. وانکای شالامی نگاه مثبتی به جهان اطراف دارد، حال آنکه در نسخه‌های قبلی «چارلی و کارخانه‌ی شکلات‌سازی» وانکا رویکرد منفی نسبت به همه داشت و حتی در نگاه اول فکر می‌کرد چارلی هم مثل همه‌ی بچه‌های دیگر، خودخواه و بی‌ملاحظه است. این مسئله بی‌شک در کودکی ویلی و شیوه‌ی تربیت او ریشه دارد که در فیلم تازه‌ی «وانکا» متفاوت شده است.
«چارلی و کارخانه‌ی شکلات‌سازی» یک صحنه‌ی به‌یادماندنی دارد که در آن چارلی شکلاتی را که والدینش برایش خریده‌اند باز می‌کند، به امید اینکه یک بلیط طلایی در آن بیابد؛ اما وقتی بلیطی در آن پیدا نمی‌کند به جای آنکه ناراحتی خود را نشان دهد، شکلات را با اعضای خانواده‌اش تقسیم می‌کند. این نشان می‌دهد که درنهایت، خانواده از همه چیز مهم‌تر است. در صحنه‌های پایانی فیلم «وانکا» هم می‌بینیم که ویلی به یاد می‌آورد که مادرش همیشه به او می‌گفت شکلات وقتی با دیگران قسمت شود لذت بیشتری دارد. این صحنه می‌تواند اشاره‌ای به چارلی‌های گذشته داشته باشد و نشان می‌دهد که شخصیت وانکا در این فیلم آنقدرها هم شبیه وانکا نیست.
۵- پیش‌زمینه‌ی داستانی اومپا لومپا به شدت تغییر کرده است
داستان اومپا و لومپا و جزیره‌ی آن‌ها در طول سال‌ها دستخوش تغییر و تحولات بسیاری شده است، اما نقاط اشتراکی هم میان آن‌ها پیدا می‌شود؛ برای نمونه، ویلی زمانی اومپا لومپاها را ملاقات می‌کند که به سرزمین لومپالند رفته و آنجا یک قرارداد تجاری با رئیس اومپا لومپاها می‌بندد که اتفاقا برای این موجودات بسیار سودمند خواهد بود. همین دلیلی می‌شود تا اومپا لومپاها به کارخانه‌ی ویلی وانکا بیایند.
فیلم «وانکا» از این نظر با ماجرای کتاب تفاوت پیدا می‌کند که این بار وانکا دانه‌ی کاکائو را از سرزمین اومپا لومپاها می‌دزدد. لافتی که مسئول نگهبانی از این کاکائوها بوده از سمت رئیس خود بازخواست می‌شود و حالا برای اینکه اشتباه خود را جبران کند باید وانکا را بیاید و از او بخواهد تا دانه‌های کاکائو را پس بدهد.
۴- بلیط طلایی در فیلم «وانکا» اهمیت بیشتری می‌یابد
بلیط طلایی در داستان اصلی تنها چیزی است که هرکس می‌خواهد به کارخانه‌ی شکلات‌سازی ویلی وانکا وارد شود باید به همراه داشته باشد. در کتاب رولد دال و اقتباس‌های سینمایی قبلی، بلیط طلایی تنها در حکم شی پیش‌برنده‌ی داستان عمل می‌کرد و نشان می‌داد مردم از هر جایی و هر طبقه‌ی اجتماعی حاضرند دست به چه کارهایی بزنند تا این بلیط را به دست بیاورند و بتوانند پا به درون کارخانه‌ی ویلی وانکا بگذارند.
فیلم «وانکا» اما این بلیط را به نشانه‌ای تبدیل کرده که وانکا با آن یاد مادرش را گرامی می‌دارد تا ویلی هیچ‌گاه فراموش نکند که باید شکلات خود را دیگران تقسیم کند. این تفاوت فیلم «وانکا» با کتاب مورد دیگری است که نشان می‌دهد رویکرد پاول کینگ به شخصیت ویلی وانکا بیشتر به چارلی داستان دال شبیه است و نه کارخانه‌داری عجیب و غریب.
۳- فیلم «وانکا» از موسیقی جدید بهره می‌برد
فیلم «چارلی و کارخانه‌ی شکلات‌سازی» برتون از کتاب دال برای موسیقی خود بهره برده بود. اما «وانکا» تصمیم گرفته راه فیلم جین وایلدر را پیشه کند که اغلب آهنگ‌های استفاده شده در آن موسیقی‌های جدیدی هستند و از کتاب اخذ نشده‌اند. البته در صحنه‌های آخر فیلم وانکای تیموتی شالامی آهنگ «تخیل محض» را اجرا می‌کند که دقیقا از فیلم ۱۹۷۱ برداشته شده، این همان آهنگی است که ویلی وانکا در زمان استقبال از مهمانانش برای ورود به کارخانه می‌خواند. آهنگ «اومپا لومپا» نیز که لافتی آن را می‌خواند همانی است که پیش از این در فیلم جین وایلدر دیده بودیم. به جز این دو مورد اما سایر موسیقی استفاده شده در فیلم «وانکا» همه تازه هستند و هیچ کدام از اشعار داستان رولد دال برگرفته نشده است.
۲- هیچ شخصیت خاکستری در فیلم «وانکا» وجود ندارد
پاول کینگ در فیلم خود وانکا را به عنوان شخصیتی که ذات خیر یا شر آن مشخص نیست به تصویر نکشیده و این تفاوت بزرگی با کتاب و فیلم‌های سابق به حساب می‌آید. مشخص است که وانکا، نودل و سایر کارکنان خانم اسکرابیت همه شخصیت‌های مثبت محسوب می‌شوند. در مقابل، اسلاگورث، فیکلگروبر، پرودنوز، خانم اسکرابیت و بلیچر به عنوان شخصیت‌های منفی و آنتاگونیست‌های اصلی فیلم «وانکا» به تصویر کشیده شده‌اند.
برعکس اقتباس‌های قبلی از این داستان که در آن‌ها واقعا نمی‌توانید تشخیص دهید وانکا و دیگران در کجای نمودار خوب و بد قرار می‌گیرند و اصلا آیا از ارزش‌های اخلاقی پیروی می‌کنند یا نه، دشمنان وانکا در فیلم ۲۰۲۳ به وضوح انسان‌های فاسدی هستنند که تمام اصول اخلاقی را زیر پا می‌گذارند تا وانکا را به زیر بکشند. خود وانکا نیز ذات خوش‌قلب خود را آشکارا نشان می‌دهد و محبتش را از دیگران دریغ نمی‌کند. با وجود آنکه اعضای کارتل شکلات می‌خواهند برنامه‌ریزی کنند تا وانکا را از میان بردارند، اما کاراکتر شالامی هرگز تلاش نمی‌کند تا به آن‌ها صدمه بزند و در آخر هم تنها با شکلات‌های پروازی خود درسی به آن‌ها می‌دهد. این یک تفاوت بسیار مهم بین فیلم «وانکا» و کتاب دال است که در این یکی دیگر شخصیت‌ها سفید و سیاه هستند و مرز بین خیر و شر برای بیننده کاملا مشخص می‌شود.
۱- آرتور اسلاگورث، فیکلگروبر و پرودنوز در فیلم «وانکا» با کتاب تفاوت دارند
در نسخه‌ی اصلی داستان رولد دال، تنها در حد اسم از اسلاگورث، فیکلگروبر و پرودنوز یاد می‌شود. در بخش‌های ابتدایی داستان می‌خوانیم که این سه نفر رقبای اصلی ویلی وانکا در عالم شکلات و آبنبات‌سازی به حساب می‌آیند و اگر ویلی می‌خواهد نامی برای خود دست و پا کند باید از مانع این سه نفر رد شود. فیلم ۱۹۷۱ حتی از این هم فراتر می‌رود و نه تنها هیچ اشاره‌ی مشخصی به رقیبان وانکا نمی‌کند، بلکه در تمام طول فیلم تنها یک بار نام اسلاگورث را می‌برد. در فیلم تیم برتون پرودنوز دستور مخصوص و مخفی شکلات‌سازی را به اسلاگورث می‌دهد که نشان می‌دهد دست این‌ها با هم در یک کاسه است و می‌خواهند با همکاری هم علیه ویلی وانکا دسیسه‌چینی کنند.
به جای آنکه «وانکا» هم راه کتاب و فیلم‌ها را ادامه دهد، فیلم پاول کینگ روایتی تازه از شخصیت‌های اسلاگورث، فیکلگروبر و پرودنوز ارائه می‌دهد که در منبع اصلی نیامده اما دنیای ویلی وانکا را غنی‌تر می‌کند. این سه نفر حالا در فیلم «وانکا» به کارتل شکلات تبدیل شده‌اند که تنها هدف خود را از میان برداشتن بزرگ‌ترین رقیب خود، یعنی ویلی وانکا قرار می‌دهند.
منبع: Screenrant
دیدگاهتان را بنویسید