بیگ بنگ: افرادی که در مناطق تکتونیکی فعال جهان زندگی می‌کنند، با خطر بالقوه‌ای به نام زلزله مواجه هستند. اگرچه پوسته زمین همواره زلزله‌های بی‌شماری را تجربه می‌کند، اما گاهی انرژی آزاد شده باعث نابودی وسیع مساکن و زیرساخت‌های انسانی می‌شود.
در این مقاله، به چند نمونه از بدترین و مخرب‌ترین زلزله‌های تاریخ اشاره می‌شود. اما دانشمندان هیچ وقت به این نکته پی نخواهند برد که زلزله‌ها در ماقبل تاریخ تا چه اندازه مخرب بودند.
چه عواملی باعثِ مرگبار شدنِ زلزله‌ها می‌شود؟
اینکه زلزله مرگبار باشد یا خیر، به عاملی تحت عنوان «بزرگی» و محل وقوع آن بستگی دارد. بزرگی زلزله معمولاً با واحد ریشتر اندازه گرفته می‌شود. به تعریف «مریم وبستر» از ریشتر دقت کنید: « یک مقیاس لگاریتمی انتها باز برای بیانِ بزرگی زلزله بر حسب انرژی آزاد شده در آن؛ ۱.۵ ریشتر کوچک‌ترین زلزله‌ای است که می‌تواند در سطح زمین احساس شود؛ ۴.۵ ریشتر می‌تواند خسارات جزئی به بار آورد؛ اما ۸.۵ ریشتر خسارات شدید و مخربی بر جای می‌گذارد.»
مکان وقوع زلزله یکی از مولفه‌های مهم در بررسی این حادثه طبیعی است و مشخص می‌کند که زلزله چقدر خسارت وارد خواهد کرد و احتمالِ مرگ چه تعداد از انسان‌ها وجود دارد. زلزله متوسطی که درست در زیر یک شهر اتفاق بیفتد، به احتمال زیاد مخرب‌تر از یک زلزله ۹ ریشتری در گودال ماریانا است. دلایل آن هم کاملاً روشن است. با این حال، زلزله‌های بزرگی که در زیر دریاها به وقوع می‌پیوندند، می‌توانند باعث بروز سونامی‌های مخربی شوند. در اثر وقوع سونامی، شهرهای ساحلی در صورتی نزدیکی به مرکز زلزله به شدت آسیب می‌بینند. این همان اتفاقی بود که سال ۲۰۱۰ گریبان هائیتی را گرفت.
مرگبارترین زلزله تاریخ؟
بر اساس شواهد موجود، مرگبارترین زلزله تاریخ که همگان به آن توافق نظر دارند، زلزله شاآنشی(Shaanxi) است که در سال ۱۵۵۶ میلادی رخ داد. این زلزله ۸ ریشتری جان صدها هزار نفر را گرفت.
آیا تاکنون زلزله ۱۰ ریشتری اتفاق افتاده است؟
اگرچه زلزله ۱۰ ریشتری از دیدگاه نظری امکان‌پذیر است، اما در تاریخ بشر تاکنون چنین زلزله‌ای رخ نداده است. البته در گذشته به این مقدار نزدیک شده‌ایم. بر اساس منابعی مثل Japan Times، در سال ۱۹۶۰ زلزله‌ای به بزرگی ۹.۶ ریشتر شهر والدیویا در کشور شیلی را لرزاند. این مورد تابحال به عنوان بزرگ‌ترین زلزله شناخته شده است، اما در مقایسه با زلزله‌های کوچکِ دیگر تاکنون چندان مرگبار نبوده است.
این زلزله در ظهر ۲۲ مِی به وقوع پیوست و یک سونامی پدید آورد که جنوب شیلی، هاوایی، ژاپن، فیلیپین، شرق نیوزیلند، جنوب شرق استرالیا و جزایر الیوت را تحت تاثیر قرار داد. کانون این زلزله در نزدیکی لوماکو، یعنی در ۵۷۰ کیلومتریِ جنوب سانتیاگو گزارش شد. اگرچه شمار کشته شدگان و خسارات مالی زلزله هرگز مشخص نشد، اما تصور بر این است که حدود ۷۰۰۰ نفر جان خود را از دست دادند.
مرگبارترین زلزله‌ها در تاریخ بشر کدام‌ها بودند؟
خب بدون هیچ مطلب اضافی می‌خواهیم مرگبارترین زلزله‌های ثبت شده در تاریخ بشر را نام ببریم. این فهرست به ترتیب نوشته نشده است.
۱- زلزله شاآنشی در سال ۱۵۵۶ واقعاً مرگبار بود
در سال ۱۵۵۶، یکی از بدترین و مخرب‌ترین زلزله‌ها در شهر شاآنشی چین به وقوع پیوست. این زلزله که ۸.۵ ریشتر بزرگی داشت و احتمالاً ۸۳۰ هزار نفر را در کمتر از ۲۰ ثانیه کُشت. منطقه‌ای به بزرگی ۸۴۰ کیلومتر در بیش از ۹۰ ناحیه تخریب شد. کانون این زمین‌لرزه در ناحیۀ هوآژیان بود. محققان از این زلزله به عنوان بدترین زلزله تاریخ بشر یاد می‌کنند.
۲- زلزله تانگ‌شان در سال ۱۹۷۶ نیز خیلی مرگبار بود
زلزله تانگ‌شان که ۲۰ ثانیه زمین را لرزاند، یکی دیگر از مرگبارترین زلزله‌های جهان به شمار می‌رود که در سال ۱۹۷۶ اتفاق افتاد. خسارات جانیِ ناشی از این زلزله را بین ۲۴۲ هزار تا ۶۵۵ هزار نفر تخمین زده‌اند. همان‌طور که از نامش پیداست، این زلزله در نزدیکی شهر تانگ‌شان در ۲۸ جولای ۱۹۷۶ به وقوع پیوست. تانگ‌شان در آن زمان یکی از پرجمعیت‌ترین شهرهای چین به حساب می‌آمد. تخمین زده شده که این زلزله ۸ ریشتر بوده است.
۳- زلزله آنتیوچ در سال ۵۲۶ پس از میلاد یکی از مرگبارترین زلزله‌های جهان
۵۲۶ سال پس از میلاد، زلزله عظیمی شهر باستانیِ آنتیوچ در آنتاکیایِ ترکیه را لرزاند. این زلزله ۲۵۰ هزار تا ۳۰۰ هزار نفر را در چند ثانیه از پای در آورد و این محل باستانی را به طور کامل تخریب کرد. تصور بر این است که این مقدار کل جمعیت آنتیوچ در آن زمان بود. طولی نکشید که آن سازه‌ها در دام آتش افتادند. این سازه‌ها که از دست زلزله گریخته بودند، یارای گریز از چنگال حریق را نداشتند و خسارت‌های وارد شده به شهر دوچندان شد.
۴- زلزله هایوآن در سال ۱۹۲۰ جان عدۀ زیادی را گرفت
در ماه دسامبر ۱۹۲۰، شهر هایوآن در جمهوری خلق چین زلزله بزرگی به اندازه ۸.۵ ریشتر تجربه کرد. در پی این حادثه مرگبار، ۲۷۳ هزار نفر چشم از جهان فرو بستند. زلزله حلب در ۱۱۳۸ سال پس از میلاد مسیح تعداد زیادی کشته بر جای گذاشت.
۵- زلزله ۸.۵ ریشتری شهر حلب در سوریه را به طور کامل نابود کرد
بر اساس شواهد تاریخی، این زلزلۀ عظیم حدود ۲۳۰ هزار نفر را به کام مرگ کشاند.
۶- زلزله هانگ‌دونگ در سال ۱۳۰۳ پس از میلاد
زلزله‌ای به بزرگیِ ۸ ریشتر شهر هانگ‌دونگ در امپراتوری مغولستان را به لرزه در آورد. در پی این حادثه، ۲۰۰ هزار نفر جان خود را از دست دادند و ساختمان‌هایی مثل معابد با خسارات شدیدی روبرو شدند.
۷- زلزله سوماترا و سونامی سال ۲۰۰۴ عده زیادی را کشت
در سال ۲۰۰۴، زلزله مرگباری در شهر سوماترای اندونزی رخ داد. این زلزله ۹.۱ ریشتری بیش از ۲۷۷۸۰۰ نفر را به کام مرگ فرستاد. این زلزله در زیر دریا رخ داد، اما سونامیِ ناشی از آن بسیاری از مناطق ساحلی اطراف کانون لرزه را در نوردید.
۸- زلزله هائیتی در سال ۲۰۱۰ جان صدها هزار نفر را گرفت
در سال ۲۰۱۰، زلزله‌ای به بزرگیِ ۷ ریشتر هائیتی را لرزاند. در پی این زلزله مخرب، حدود ۲۲۲۵۷۰ نفر جان‌شان را از دست دادند و صدها هزار نفر بی‌خانمان شدند. جمهوری دومنیک هم تحت تاثیر این زمین‌لرزه قرار گرفت.
۹-زلزله دامغان در ایران سال ۸۵۶ پس از میلاد جان عده زیادی را گرفت
این زلزله ۸ ریشتری در شهر دامغانِ ایران به وقوع پیوست. خود شهر و نواحی اطراف آن به نابودی کشیده شد. تصور بر این است که حدود ۲۰۰ هزار نفر در دم کشته شدند.
۱۰- زلزله کانتو در سال ۱۹۲۳ یکی دیگر از زلزله‌های مخرب جهان به شمار می‌آید
یکی از بدترین زمین‌لرزه‌ها در سال ۱۹۲۳ در منطقه کانتویِ ژاپن رخ داد. حدود ۱۴۳ هزار نفر جان خود را از دست دادند و همان سال آتش گسترده توکیو به راه افتاد. بزرگیِ این زلزله ۷.۹ ریشتر تخمین زده می‌شود.
۱۱- زلزله عشق‌آباد در سال ۱۹۴۸ هزاران نفر را از بین برد
زلزله سال ۱۹۴۸ در عشق‌آباد ترکمنستان یکی دیگر از مرگبارترین زلزله‌ها در تاریخ بشر محسوب می‌شود. این زلزله ۷.۳ ریشتری، به زندگیِ بیش از ۱۱۰ هزار نفر پایان داد.
ترجمه: منصور نقی‌لو/ سایت علمی بیگ بنگ
دیدگاهتان را بنویسید