برچسب: علوم

طی چند روز اخیر، پدیده گذر عطارد از مقابل خورشید توجه بسیاری از علاقه‌مندان به نجوم را به خود جلب کرده بود. در ادامه می‌توانید تصاویر و ویدیوی زیبایی از این پدیده را که تا سال 2032 هم تکرار نخواهد شد، مشاهده کنید.

پدیده گذر عطارد از مقابل خورشید که دوشنبه هفته گذشته (20 آبان) رخ داد، در بسیاری نقاط دنیا، از جمله برخی نقاط کشور خودمان قابل مشاهده بود. اما اگر شما به هر دلیلی نتوانستید این پدیده زیبا را تماشا کنید، می‌توانید در ادامه، از تصاویر و همچنین ویدیو مربوط به آن لذت ببرید. ضمن اینکه در این مقاله با خود پدیده گذر عطارد هم بیشتر آشنا خواهید شد.

آشنایی با سیستم حرکتی عطارد

عَطارُد که البته تلفظ صحیح آن در زبان عربی عُطارِد و نام پارسی آن هم تیر است، در نوع خود سیاره بسیار عجیبی محسوب می‌شود. این سیاره در آن واحد، به معنی واقعی کلمه داغ و همچنین به معنی واقعی کلمه سرد است! همانطور که قطعا می‌دانید، عطارد نزدیکترین سیاره به خورشید است و در نتیجه داغ بودن آن هم امری کاملا طبیعی و منطقی محسوب می‌شود. اما از آنجایی که این سیاره در فواصل زمانی بسیار طولانی به دور خودش می‌چرخد، نیمه‌ای از عطارد که روبه خورشید قرار نگرفته هم برای مدتی طولانی از نور، گرما و همچنین انرژی تابشی خورشید بی‌بهره می‌ماند. به همین علت هم همیشه نیمه‌ای از عطارد که روبه خورشید قرار نگرفته، یخبندان محض است! جالب است بدانید که 2,784 ساعت، معادل با 116 روز طول می‌کشد که سیاره تیر یک دور کامل به دور خودش بچرخد. این یعنی یک روز کامل در عطارد، به اندازه 116 روز در کره زمین طول می‌کشد!

اما دقیقا برعکس حرکت وضعی (چرخیدن سیاره به دور خودش) که در سیاره عطارد بسیار کند انجام می‌گیرد، حرکت انتقالی (حرکت سیاره به دور خورشید) در این سیاره، بالاترین سرعت ممکن را دارد. درواقع این سیاره هر 88 روز (منظور روزهای 24 ساعته زمینی است) یک بار کامل به دور خورشید می‌چرخد. در نتیجه می‌توان گفت که یک روز کامل در عطارد، 116 روز زمینی و یک سال در این سیاره، تنها 88 روز زمینی طول می‌کشد!

اگر فکر می‌کنید که تقویم عطارد تا همین حالا هم بسیار عجیب است، توجه شما را یک حقیقت جالب دیگر در رابطه با این سیاره جلب می‌کنیم؛ در عطارد، ماه وجود ندارد! درواقع این سیاره تنها دارای “روز” و “سال” است. دلیل اینکه در تقویم عطارد، ماه وجود ندارد به بی قمر بودن این سیاره برمی‌گردد. سیاره تیر تنها سیاره منظومه شمسی است که دارای هیچ قمری نیست!

گذر عطارد از مقابل خورشید

تصویری از پدیده گذر عطارد در آسمان واشنگتن، آمریکا ؛ نقطه کوچک و سیاه رنگی که در مرکز خورشید مشاهده می‌کنید، سیاره عطارد است!

حال که با سیستم حرکتی بسیار عجیب سیاره عطارد آشنا شدید، احتمالا بهتر درک خواهید کرد که چرا پدیده گذر عطارد از مقابل خورشید تنها 13 بار در هر قرن، رخ می‌دهد! اما مگر عطارد هر 88 روز یکبار به دور خورشید نمی‌چرخید؟ پس چرا گذر این سیاره از مقابل خورشید در هر 100 سال، تنها 13 بار رخ می‌دهد؟ برای پاسخ به این سوال باید به توضیح مفهوم تِرَنزیت (Transits) یا همان گذر عطارد بپردازیم.

منظور از گذر عطارد، صرفا رد شدن این سیاره از مقابل خورشید نیست چون همانطور که اشاره شد، هر 88 روز یکبار، سیاره تیر یک دور کامل به دور خورشید می‌چرخد و طبیعتا با این اتفاق، از مقابل خورشید عبور می‌کند. هنگامی که بحث ترنزیت یا گذر عطارد از مقابل خورشید مطرح می‌شود، در واقع منظور ما زمانی است که از دید ناظری که در کره زمین ایستاده، اینگونه بنظر می‌آید که عطارد درحال گذر از مقابل خورشید است. در اکثر مواقعی که عطارد یک دور کامل به دور خورشید می‌چرخد، از دید ناظری که در کره زمین ایستاده، اینگونه به نظر می‌آید که این سیاره در حال عبور از شمال و یا جنوب خورشید است اما 13 بار در هر سال، پدیده ترنزیت یا گذر عطارد به نحوی انجام می‌گیرد که ما این سیاره را در مقابل خورشید رصد می‌کنیم.

از آنجایی که نگاه مستقیم به خورشید، حتی با چشم غیرمسلح هم نمی‌تواند ایده چندان عاقلانه‌ای باشد، قطعا رصد این ستاره آتشین با تلسکوپ، چیزی جز نابودی چشم‌های فرد رصد کننده را به همراه نخواهد داشت! به همین علت هم برای رصد خورشید از فیلترهای خاصی استفاده می‌شود. این فیلترها عمدتا اشعات خطرناک و مضر خورشید را فیلتر می‌کنند.

گذر عطارد از مقابل خورشید که با استفاده از تلسکوپ فیلتر دار به تصویر کشیده شده است. همانگونه که مشاهده می‌کنید، این فیلتر بخصوص باعث تغییر رنگ خورشید به رنگی مابین سبز و آبی شده است. دایره فرضی که در گوشه‌ای از تصویر کشیده شده هم محلی را نشان می‌دهد که هنگام ثبت این تصویر، سیاره عطارد داخل آن قرار گرفته بوده است.

اما این فقط افراد عادی و علاقه‌مندان به نجوم نیستند که پدیده گذر عطارد را با تلسکوپ‌های خودشان رصد و ثبت کرده‌اند. ناسا هم با استفاده از تلسکوپ‌های فوق پیشرفته خودش، تصاویری بسیار زیبا از این پدیده ثبت کرده که در ادامه می‌توانید به هم پیوستن این تصاویر را در قالب یک ویدیو حیرت‌انگیز، تماشا کنید. نقطه سیاه‌رنگی که در این ویدیو مشاهده می‌کنید، سیاره عطارد است که در حال عبور از مقابل غول آتشین منظومه شمسی است!

دانلود ویدیو

نکته جالب دیگر در رابطه با گذر عطارد این است که بخاطر سیستم و مدار حرکتی خاص و منحصر به فردی که این سیاره دارد، زمان‌هایی که ما می‌توانیم پدیده گذر آن از مقابل خورشید را مشاهده کنیم، نظم و ترتیب خاصی ندارد. به عنوان مثال دفعه قبلی که پدیده گذر عطارد رقم خورد، حدودا سه سال پیش و در تاریخ 20 اردیبهشت سال 1395 (9 مِی 2016) بود. اما دفعه بعدی که قرار است دوباره این پدیده رخ دهد، به طور حدودی در تاریخ 22 آبان سال 1411 شمسی، مصادف با 13 نوامبر سال 2032 میلادی خواهد بود. پس از آن هم حدودا 7 سال طول می‌کشد تا بار دیگر شاهد پدیده زیبای ترنزیت یا گذر عطارد باشیم. در مقاله‌ای که در ادامه معرفی می‌شود، می‌توانید تصاویر مربوط به گذر قبلی عطارد را نیز تماشا کنید:

از آنجایی که هنوز 13 سال باقیمانده تا دوباره شاهد پدیده گذر عطارد از مقابل خورشید باشیم، مجبوریم در حال حاضر از همین تصاویر و ویدیویی که توسط ناسا و دیگر سازمان‌های فضایی یا حتی افراد عادی منتشر شده‌اند، سر کنیم. ضمن اینکه این احتمال کاملا وجود دارد که تا 13 سال دیگر، پای بشر در ابعاد محدود به مریخ هم باز شده باشد و فضانوردان مقیم سیاره سرخ، عطارد را فراموش کنند و در عوض گذر سیاره زمین از مقابل خورشید را نظاره کنند. مطمئنا لحظه حیرت‌انگیزی برای آن‌ها خواهد بود!

Let’s block ads! (Why?)

ادامه مطلب

یکی از دانشمندان ناسا اخیرا توجه جامعه علمی را به موضوعی بسیار جالب معطوف کرده؛ در دورانی که دایناسورها پادشاه زمین بوده‌اند، سیاره ما در طرف دیگر کهکشان راه شیری قرار داشته!

آیا خورشید در آسمان ثابت است؟ اگر یک پرسشنامه در سرتاسر دنیا پخش کنیم و از عموم مردم بخواهیم تا به این سوال، پاسخی ارائه دهند احتمالا اکثریت قریب به اتفاق آن‌ها معتقدند که خورشید ثابت است و از میان افراد باقی مانده که اعتقاد دارند خورشید در آسمان ثابت نیست هم احتمالا برخی از آن‌ها معتقدند که خورشید ثابت نیست، چون به دور کره زمین می‌چرخد! اگر شما هم به یکی از این دو موردی که اشاره شد اعتقاد دارید، باید بگوییم که کاملا در اشتباه هستید! خورشید در آسمان ثابت نیست و واضح است که به دور کره زمین هم نمی‌چرخد. پس چگونه حرکت می‌کند؟ همانگونه که سیاره ما و بسیاری دیگر از اجرام آسمانی منظومه شمسی ما به دور جرم آسمانی بزرگتر از خودشان، یعنی همان خورشید که ستاره منظومه شمسی است می‌چرخند، خود خورشید هم بی‌وقفه در حال گردش به دور نقطه میانی کهکشان میزبان خودش، یعنی کهکشان راه شیری است! هنگامی که خورشید به دور کهکشان راه شیری می‌چرخد، تمام اجرام آسمانی زیرمجموعه خودش، از جمله سیاره ما را نیز به دوره کهکشان راه شیری می‌چرخاند. در نتیجه خیلی دور از انتظار نیست اگر بگوییم که سیاره ما، میلیون‌ها سال پیش در طرف دیگر کهکشان راه شیری قرار داشته است!

طرف دیگر کهکشان راه شیری

همانطور که اشاره شد، خورشید میلیون‌ها سال پیش در طرف دیگر کهکشان راه شیری قرار داشته است. اما وقتی می‌گوییم “میلیون‌ها سال پیش”، منظورمان دقیقا چند میلیون سال است؟ مانند بسیاری پدیده‌های دیگر که حول محور کهکشان راه شیری رخ می‌دهند، در رابطه با این سوال هم پاسخ دقیق و قطعی وجود ندارد اما با این حال اخترشناسان معتقدند که خورشید هر 250 میلیون سال، یک دور کامل به دور نقطه مرکزی یا بهتر بگوییم، سیاه چاله مرکز کهکشان راه شیری می‌چرخد. اگر احساس می‌کنید که این موضوع کمی غیرطبیعی است، کافی است صرفا به خاطر بیاورید که سیاره خود ما هم درست است که به دور خورشید می‌چرخد، اما اگر از زاویه دیگری به این موضوع نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که سیاره ما هم درواقع به دور نقطه مرکزی منظومه شمسی در حال چرخیدن است!

پس به طور کلی می‌توان گفت همانگونه که سیاره زمین هر 365 روز، یک دور کامل به دور خورشید می‌چرخد، خورشید هم هر 250 میلیون سال، یک دور کامل به دور مرکز کهکشان راه شیری می‌چرخد. در نتیجه می‌توان ادعا کرد که 250 میلیون سال پیش، خورشید و سیاره ما دقیقا در همین نقطه‌ای از کهکشان راه شیری قرار داشته که اکنون هم در آن قرار دارد و 125 میلیون سال پیش هم دقیقا در نقطه مقابل جایگاه فعلی‌اش قرار داشته است. این موضوع باعث به وجود آمدن تئوری‌های علمی جذابی هم در میان دانشمندان شده که اشاره به بازدید زمین توسط فرازمینی‌ها در دورانی که زمین به آن‌ها نزدیک‌تر بوده، دارند!

البته حتما باید به این موضوع هم اشاره کنیم که مطلبی که گفته شد صرفا جنبه تئوری دارد و در عمل، خورشید و سیاره ما هرگز در نقطه‌ای که اکنون در آن قرار دارند، قرار نداشته‌اند و هیچ وقت هم دوباره در این نقطه بخصوص از فضا قرار نخواهند گرفت. دلیل این موضوع هم این است که خود کهکشان راه شیری هم دائما در حال حرکت است! اگر به دنیای نجوم علاقه‌مند هستید، قطعا می‌دانید که کهکشان ما درحال نزدیک شدن به نزدیک‌ترین کهکشان مارپیچی به خودش، یعنی کهکشان آندرومدا (Andromeda) است و چند میلیارد سال دیگر، به طور قطعی، برخوردی اجتناب ناپذیر با این کهکشان پراشتها خواهد داشت!

پس به طور کلی درست است که خورشید فاصله خودش را با مرکز کهکشان راه شیری حفظ کرده و در یک مدار بسته هم در حال چرخش به دور مرکز این کهکشان است اما چون خود کهکشان راه شیری در حال حرکت است، در نتیجه اگر بخواهیم خیلی علمی و دقیق به ماجرا نگاه کنیم، ما هرگز نمی‌توانیم در همان نقطه بخصوصی قرار بگیریم که 250 میلیون سال پیش در آن قرار داشتیم یا 250 میلیون سال بعد قرار است در آن قرار بگیریم. اما با این حال یک چیز را می‌توان با قطعیت گفت و آن هم این است که 250 میلیون سال پیش، ما در همین نیمه از کهکشان راه شیری قرار داشتیم که اکنون هم در آن قرار داریم و 125 میلیون سال پیش، در طرف دیگر کهکشان راه شیری سیر می‌کرده‌ایم!

دایناسورها وارد می‌شوند!

هرگاه بحث به بازه زمانی بین 250 میلیون تا 60 میلیون سال پیش می‌رسد، دایناسورها هم به نحوی وارد آن بحث می‌شوند! اطلاعات دقیق و قطعی در رابطه با زمانی که دایناسورها برای اولین بار روی کره زمین قدم زدند در دسترس نیست اما به طور کلی دانشمندان معتقدند که این جانداران غول آسا، حدودا 243 الی 233 میلیون سال پیش، یعنی در اواخر عصر تریاسیک (Triassic) اولین گام‌های خودشان در سیاره زمین را برداشته‌اند. این دوران مصادف است با یکی از مهمترین انقراض‌های جمعی که با نام “رویداد انقراض پرمین-تریاسیک” (Permian–Triassic extinction event) شناخته می‌شود.

پس از عصر تریاسیک هم که وارد عصری شدیم که تقریبا همه آدم‌ها در هرجایی از دنیا نام آن را شنیده‌اند و البته خیلی‌ها هم به اشتباه فکر می‌کنند که دایناسورها تنها در این عصر روی کره زمین می‌زیسته‌اند. درست حدس زدید، عصر ژوراسیک را می‌گوییم! عصر ژوراسیک از تقریبا 201 میلیون سال پیش آغاز شد و پس از حدودا 56 میلیون سال، در 145 میلیون سال پیش به اتمام رسید. بعد از عصر ژوراسیک هم عصر کرتاسه (Cretaceous) آغاز شد که تا 65 میلیون سال پیش هم ادامه پیدا کرد. انتهای عصر کرتاسه با انقراض جمعی دایناسورها همراه شد.

همانگونه که قطعا متوجه شدید، در سرتاسر دورانی که خورشید و کره زمین در طرف دیگر کهکشان راه شیری قرار داشتند، دایناسورها بر کره زمین حکمرانی می‌کردند. اما جالب است بدانید که این موضوع تا همین چند روز پیش مورد توجه جامعه علمی قرار نگرفته بود! چندی پیش یکی از دانشمندان ناسا (NASA) یعنی خانم جِسی کریستیَنسِن (Jessie Christiansen) در یک میهمانی تصمیم گرفت با کامل کردن تحقیقاتش، این موضوع را به توجه جامعه علمی برساند. او این کار را به سادگی هرچه تمام‌تر و با ساخت یک ویدیو ساده و انتشار آن از طریق توئیتر انجام داد! در ادامه می‌توانید این ویدیو ساده را نیز مشاهده کنید:

دانلود ویدیو
در این ویدیو گونه‌هایی از دایناسورها که در دوره‌های مختلف زمانی در کره زمین حضور داشتند هم به نمایش گذاشته شده‌اند. اما جالب است بدانید که ایراداتی هم در این ویدیو وجود دارد. به عنوان مثال همانطور که در ابتدای متن هم اشاره شد، خورشید هر 250 میلیون سال، یکبار به طور کامل به دور مرکز کهکشان راه شیری می‌چرخد اما در ویدیو به اشتباه، این میزان 200 میلیون سال عنوان شده است. ایراد دومی که در ویدیو وجود دارد هم انقدر سخت‌گیرانه است که بیش از هرچیزی ما را یاد اصطلاح “ایراد بنی اسرائیلی” می‌اندازد! ایراد دوم که بخاطر پیچیده بودنش در پاراگراف بعدی به آن می‌پردازیم هم درست مانند ایراد اول، توسط دانشمندان و علاقه‌مندانی که این ویدیو را در توئیتر خانم کریستینسن مشاهده کرده بودند، گرفته شده است.

اما ایراد دوم چیست؟ همانگونه که احتمالا خودتان هم مشاهده کردید، خانم کریستینسن در ویدیو خودش از پلسیوسارس (Plesiosaurs) که یک دسته از خزندگان باستانی است، به عنوان یک گونه از دایناسورها یاد کرده است. درواقع به نظر می‌رسد خانم کریستینسن کلمه پلسیوساروس (Plesiosaurus) را با پلسیوسارس (Plesiosaurs) اشتباه گرفته است! همانگونه که اشاره شد، پلسیوسارس نام یک دسته از خزندگان باستانی است که در زبان فارسی از آن‌ها به عنوان نزدیک‌سوسمارسانان یاد می‌شود اما پلسیوساروس نام یک گونه از دایناسورها است.

جالب است که خود خانم کریستینسن هم پس از اینکه این دو ایراد از او در توئیتر گرفته شد، با تایید این ایرادات و در حالتی شوخی‌مانند اعلام کرد که این ویدیو را در عرض 4 ساعت آن هم با استفاده از پاورپوینت ساخته و فکر نمی‌کرده که قرار است ویدیو ساده او اینقدر پرطرفدار شود! این ویدیو تاکنون نزدیک به 100 هزار بار تماشا شده و بیش از 2,600 بار هم ری‌توئیت شده که واضح است برای یک ویدیو علمی، این میزان بازدید و ری‌توئیت آن هم در مدت زمانی کوتاه، بسیار قابل توجه و کم سابقه است.

خانم کریستینسن در انتهای ویدیو خودش با تلنگری به انسان‌ها، از ما می‌خواهد به این فکر کنیم که 250 میلیون سال دیگر که خورشید، یکبار دیگر به طور کامل به دور کهکشان راه شیری چرخید، ما انسان‌ها در چه حالی خواهیم بود؟

دایناسورها در تمام مدت زمانی که خورشید سیاره ما در طرف دیگر کهکشان راه شیری قرار داشت به حکمرانی خودشان بر زمین ادامه دادند. این درحالی است که طبق خوش‌بینانه‌ترین پیش‌بینی‌ها ما انسان‌ها با احتساب اجداد نه چندان انسان خودمان، باز هم تنها 315 هزار سال است که در کره زمین حضور داریم! پس سوالی که بوجود می‌آید این است که آیا ما هم می‌توانیم مانند دایناسورها نزدیک به 200 میلیون سال بر زمین حکمرانی کنیم؟ شواهد به این گونه است که نه تنها ما هرگز نمی‌توانیم به این میزان حتی نزدیک شویم، بلکه در آینده‌ای نزدیک با دست خودمان و با بهم ریختن شرایط جوی و آب و هوایی کره زمین، باعث انقراض خودمان و بسیاری دیگر از موجودات زنده هم خواهیم شد؛ آینده‌ای که اگر واقعا رقم بخورد، ما را پیش ساکنین پیشین و غول آسای زمین حسابی سرافکنده خواهد کرد!

Let’s block ads! (Why?)

ادامه مطلب