«همه از مرگ می‌ترسند و من از زندگی سمج خودم. چقدر هولناک است وقتی که مرگ آدم را نمی‌خواهد و پس می‌زند! نه کسی تصمیم به خودکشی نمی‌گیرد، خودکشی با بعضی‌ها هست. در خمیره و سرشت آنهاس،نمی‌توانند از دستش بگریزند.»
صادق هدایت در سال ۱۳۰۷ تلاش می‌کند خودش را در رودخانه‌ای در پاریس غرق کند قایقی از راه می‌رسد و نجاتش می‌دهد. این ماجرا بعدها الهام‌بخش داستان «زنده به گور» او می‌شود و جملات بالا را می‌نویسد.
اما آیا آن‌طور که هدایت و بسیاری از مردم به مانند او باور دارند، خودکشی همراه و همزاد برخی و در «خمیره و سرشت» آنهاست؟ آیا واقعا از آن گریزی نیست؟
متخصصان این ادعا را رد می‌کنند، خودکشی در سرشت انسان نیست چراکه فردی که تصمیم به چنین کاری گرفته می‌تواند از این افکار نجات یابد.
به همین خاطر، مهم‌ترین مساله در مورد خودکشی، نحوه مواجهه با فردی است که دچار چنین افکاری شده. این یک وظیفه همگانی است.
باید بدانیم فردی که به خودکشی فکر می‌کند تصمیم به انجامش گرفته یا انجامش داده و زنده مانده نیازمند دریافت کمک جدی فوری و تخصصی روانی است.
بیش از ۹۰ درصد کسانی که دست به خودکشی می‌زنند دچار نوعی از اختلالات روانند، از جمله افسردگی شدید، اختلال دوقطبی، اسکیزوفرنی،اختلال شخصیت، اعتیاد شدید به مواد مخدر یا الکل و… با این حال تمامی کسانی که دست به کار می‌زنند دچار مشکل روان نیستند.
بررسی‌ها نشان داده از هر ده نفری که اقدام به خودکشی کرده و نجات یافته‌اند نه نفر آنها در آینده دیگر دست به این کار نمی‌زنند و سراغ انجام دوباره‌اش نمی‌روند.
این بدان معناست که همه ما حتی در سخت‌ترین و تاریک‌ترین لحظات زندگی درست وقتی فکر می‌کنیم که زندگی‌مان واقعا به آخر خط رسیده و تنها راه باقی‌مانده خودکشی است «در اشتباهیم» و «هنوز راهی هست» حتا اگر در آن لحظات نتوانیم یا نخواهیم بدانیم.
در صورت دریافت کمک و درمان لازم حال ما قطعا بهتر خواهد شد و بعد از آن هم احتمالا دیگر سراغ انجام دوباره چنان کاری نخواهیم رفت.
درک و حمایت کسی که در چنین وضعیتی گرفتار آمده و همدلی و کمک به او کار ساده‌ای نیست چرا که آگاهی بر رنج، رنج آگاهی را افزون می‌کند. اما بدون هیچ شک و تردیدی در چنین موقعیتی این مهربانانه‌ترین، نجیبانه‌ترین و انسانی‌ترین کاری است که می‌توانیم برای آنها انجام دهیم.
بیشتر بخوانید: خودکشی می‌کنم تا به من توجه کنی؛ گزارشی از بیمارستان لقمان حکیم تهران
آمار خودکشی در ایران در سال ۱۳۹۷
به گفته مریم عباسی‌نژاد، مسئول برنامه «پیشگیری از خودکشی» در وزارت بهداشت ایران، سال ۹۷ حدود یکصدهزار خودکشی در کشور ثبت شد و آمار خودکشی در غرب کشور بیشتر است.
عباسی‌نژاد همچنین گفت کمترین آمار خودکشی متعلق به دو استان سیستان و بلوچستان وخراسان جنوبی است و آمار مرگ ناشی از خودکشی در ۱۸ استان ایران نیز بالاتر از میانگین کشوری است. این ۱۸ استان شامل ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، کرمانشاه، لرستان، گیلان، زنجان، همدان، فارس، قزوین، آذربایجان شرقی، اردبیل، خوزستان، مازندران، تهران، بوشهر، کردستان، مرکزی و چهارمحال بختیاری هستند.
این کارشناس وزارت بهداشت ایران همچنین گفته است از سال ۹۴ تا سال ۹۷ میزان اقدام به خودکشی در کشور «با شیب ملایم» افزایش یافته و از ۹۴ نفر در هر یکصدهزار نفر به ۱۲۵ تن در هر یکصدهزار نفر رسید.
عباسی‌نژاد درباره توزیع سنی و خانوادگی اقدام‌کنندگان به خودکشی در ایران گفت حدود ۷۵ درصد آنها در رده ۱۵ تا ۳۴ سال بوده‌اند و حدود ۵۰ درصد نیز متأهل بودند.
حدود ۵۳ درصد از اقدام‌کنندگان به خودکشی تحصیلات زیر دیپلم داشته‌اند و ۷۳ درصد از آنان ساکن مناطق شهری یا حاشیه شهرها بوده‌اند.
۸۲ درصد اقدام به خودکشی با دارو انجام شده است.
رضا جعفری رییس اورژانس اجتماعی گفته: ۶۵۹۷ مورد تماس اقدام به خودکشی در سال ۱۳۹۷ با خط تلفن اورژانس اجتماعی وجود داشته که بعد از ارزیابی تخصصی توسط کارشناسان خط، حدود ۳۵۰۰ مورد اعزام تیم اورژانس اجتماعی به محل مورد گزارش صورت گرفته است.
وی افزوده، از مجموع شیوه‌های اقدام به خودکشی، حدود ۳/۵ درصد مربوط به پرتاب از ارتفاع است.
بیشتر بخوانید: برخی از دلایل خودکشی ایرانیان در ۲۰ سال اخیر
در صورت مشاهده صحنه خودکشی در ایران باید با چه نهادی تماس گرفت؟
شماره‌های تماس در ایران برای کمک به افرادی که دچار افکار جدی خودکشی شده‌اند شامل موارد زیر است:
- اورژانس اجتماعی: ۱۲۳
- اورژانس شهری: ۱۱۵
- صدای مشاور: ۱۴۸۰
- اورژانس روانپزشکی تهران: ۴۴۵۰۸۲۰۰
روند رسیدگی به افرادی که اقدام به خودکشی از ارتفاع گرفته‌اند چگونه است؟
در سال‌های اخیر زیاد درباره انواع و اقسام اقدام به خودکشی در فضاهای عمومی شنیده باشید؛ یکی بالای پل طبیعت رفته، یکی از برج ۲۰ طبقه می‌خواهد خودش را پرت کند، یکی روی لبه پنجره اتاقش نشسته و پاهایش را به پایین آویزان کرده. معمولا مردمی که این افراد را می‌بینند اول به آتشنشانی زنگ می‌زنند.
جلال ملکی سخنگوی سازمان آتشنشانی درباره چگونگی ورود ماموران آتشنشانی هنگام گزارش خودکشی از روی پل یا از هر ارتفاع دیگری گفته:
«طبیعتا آتشنشانی در موارد خودکشی زودتر از بقیه دستگاه‌ها به محل می‌رسد و تا زمان رسیدن اورژانس اجتماعی، آتشنشانی متولی حادثه است. اورژانس اجتماعی یک بخشی از اورژانس است که تخصص‌شان هم روانشناسی و روان‌کاوی است. بچه‌های انتظامی هم در محل هستند.
ما در حادثه‌هایی مثل خودکشی معمولا آژیر و چراغ گردان نمی‌زنیم. چون تنش‌های مضاعف به آن فرد استرس وارد می‌کند. بچه‌ها که به محل می‌رسند، نمی‌توانند تا رسیدن اورژانس اجتماعی صبر کنند. ضمن این که در آن جا نردبان و تشک نجات هم وجود دارد. حتی تا جایی که ضریب خطر را بالا نبرد خودشان را به آن فرد نزدیک می‌کنند و می‌پرسند مشکلش چیست. دفعات زیادی داشتیم که مثلا طرف با صاحب‌کارش به مشکل خورده است و ما طرف را می‌آوریم که به او قول‌هایی بدهد بلکه راضی بشود و پایین بیاید. نیروی انتظامی هم سریع در محل پیگیر می‌شوند.»
چه شرایطی می‌تواند منتهی به فکر خودکشی بشود؟
کسی که به خودکشی فکر می‌کند وقتی در وضعیتی دشوار قرار بگیرد که در آن حس کند از مواجهه، تحمل و یا حل آن عاجز و ناتوان است یا با یک اتفاق ناگوار مواجه شود، ممکن است اقدام به خودکشی کند. از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ضربه و شوک روانی (مثلا مرگ عزیزان، فردی مشهور و مورد علاقه یا…)
- جراحات و یا بیماری‌های جسمی سخت (سرطان و…)
- از دست دادن شغل یا موقعیت اجتماعی
- مشکلات شدید مالی
- سالمندی
- احساس بیهودگی
بیشتر بخوانید: با برنامه کشوری پیشگیری از خودکشی آشنا شویم
آیا نشانه‌های هشدارآمیزی برای خودکشی وجود دارد؟
بررسی‌ها نشان داده (اغلب و نه همیشه) افراد قبل از اقدام به خودکشی علایم مشخصی را نشان می‌دهند از جمله:
- صحبت درباره مرگ و یا خودکشی (میخوام خودمو بکشم و…)
- صحبت مداوم درباره ناامیدی، بیهودگی و احساس گناه (همه‌اش تقصیر من بود که… بعد اون اتفاق دیگه زندگی برام بیهوده‌ست… اصلا واسه چی زنده‌ام؟ و ….
- صحبت از درد تحمل‌ناپذیری که دارد (دیگه طاقت این درد و رنج رو ندارم، این درد رو تمومش می‌کنم)
- انجام رفتارهایی که به خود آسیب می‌رساند (مصرف بیش از حد معمول الکل، موادمخدر)
- انجام رفتارهای بی‌محابا (تلاش برای رفتن به مکان‌های مرتفع و انجام کارهای خطرناک در آنجا)
- انجام کارهایی که می‌تواند به منزله جستجو و آمادگی برای اقدام به خودکشی باشد (خرید تعداد زیادی قرص، سم، طناب، گوگل کردن راه‌های خودکشی)
- دیدار و تماس ناگهانی برای خداحافظی از خانواده و دوستان و یا بخشیدن متعلقات شخصی ارزشمند به دیگران، خیریه به بهانه این که “قراره کاری انجام بدم” یا “شاید-باید به زودی برم”.
- تغییر شدید و ناگهانی رفتارها (آرامش ناگهانی پس از یک اضطراب و آشفتگی شدید، خشونت بیش از حد)
- انزوا و کناره‌گیری غیرمعمول از جمع‌های خانوادگی و دوستانه
- از دست دادن علاقه به انجام کارها یا چیزهایی که قبلا و همیشه به آنها علاقه‌مند بوده
در آخر هم بگوییم، خودکشی مسری است. به همین دلیل مهم است که چطور خبر خودکشی را منتشر کنیم تا دیگران تحریک به انجام آن نشوند و آن را به عنوان راه حلی برای بیرون رفتن از مشکلات نبینند. در ایران اولین اختلالی که باعث خودکشی می شود، اختلال سازشی است. یعنی اتفاقی در زندگی فرد می افتد و او چند ماهی استرس دارد و به دلیل فشار این استرس اقدام به خودکشی می کند. این در حالیست که در جهان غرب علت اصلی خودکشی افسردگی است که به نوعی بیماری جدی تری است.
