زمان مطالعه: 3 دقیقه
بر اساس گزارش جدید کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (UNCTAD)، بازار جهانی هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۳ به ۴.۸ تریلیون دلار خواهد رسید، اما این رشد سریع ممکن است نابرابری‌های جهانی را تشدید کند.
سازمان تجارت و توسعه سازمان ملل (آنکتاد) در تازه‌ترین گزارش خود از آینده‌ای سخن گفته که در آن هوش مصنوعی به فناوری غالب جهان تبدیل می‌شود. طبق این گزارش، ارزش بازار جهانی هوش مصنوعی از ۱۸۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳، با رشدی خیره‌کننده، تا سال ۲۰۳۳ به ۴.۸ تریلیون دلار خواهد رسید؛ یعنی ۲۵ برابر افزایش در یک دهه.
بنابر پیش‌بینی آنکتاد، سهم هوش مصنوعی از بازار فناوری‌های پیشرفته از ۷ درصد به ۲۹ درصد می‌رسد و جایگاه اول را در میان فناوری‌های نوظهور از آن خود خواهد کرد.
شکاف جهانی در حال تعمیق است
در حالی‌که سرعت رشد هوش مصنوعی سرسام‌آور است، تمرکز توسعه آن در چند اقتصاد بزرگ و معدود شرکت بین‌المللی می‌تواند به افزایش شکاف دیجیتال جهانی منجر شود. کشورهایی مانند آمریکا و چین، به واسطه برخورداری از نیروی انسانی ماهرتر و زیرساخت‌های فناورانه پیشرفته‌تر، بیشترین بهره را از این انقلاب فناورانه می‌برند.
در سال ۲۰۲۲، تنها ۱۰۰ شرکت، عمدتاً از آمریکا و چین، مسئول ۴۰ درصد از کل سرمایه‌گذاری‌های تحقیق و توسعه در زمینه هوش مصنوعی بودند. همچنین، این دو کشور مجموعاً صاحب ۶۰ درصد از پتنت‌های جهانی هوش مصنوعی هستند و یک‌سوم کل مقالات علمی این حوزه را منتشر کرده‌اند.
هوش مصنوعی در محل کار: تهدید یا فرصت؟
هوش مصنوعی همین حالا نیز صنایع متعددی را دگرگون کرده است؛ از تولید محتوا و طراحی محصول گرفته تا کدنویسی خودکار و خدمات مشتری؛ به گفته آنکتاد، ۴۰ درصد مشاغل جهانی ممکن است تحت تأثیر این فناوری قرار گیرند. در کشورهای توسعه‌یافته، تا یک‌سوم مشاغل در معرض خودکارسازی هستند. با این حال، همین کشورها از ظرفیت بیشتری برای بهره‌برداری از مزایای هوش مصنوعی برخوردارند. طبق گزارش، ۲۷ درصد مشاغل در این کشورها قابلیت ارتقاء از طریق هوش مصنوعی را دارند، به‌نحوی که می‌توانند بهره‌وری را افزایش داده و مهارت‌های انسانی را تکمیل کنند.
عقب‌ماندگی کشورهای در حال توسعه در تدوین راهبرد ملی
در جهان امروز، استراتژی ملی برای توسعه هوش مصنوعی به یکی از الزامات اصلی رشد تبدیل شده است. با این حال، کشورهای در حال توسعه در این زمینه هنوز فاصله زیادی با کشورهای پیشرفته دارند. تا سال ۲۰۲۳، دو سوم کشورهای توسعه‌یافته دارای راهبرد ملی هوش مصنوعی بودند، در حالی که این رقم در میان کشورهای در حال توسعه تنها ۳۰ درصد بود (به‌جز کشورهای کم‌توسعه‌یافته). در میان کشورهای کم‌توسعه‌یافته نیز، فقط ۱۲ درصد چنین استراتژی‌هایی داشته‌اند.
آنکتاد تأکید می‌کند که سیاست‌گذاری‌های ملی باید بر سه محور کلیدی متمرکز باشد؛ زیرساخت، داده و مهارت:
- ارتقاء زیرساخت‌ها برای دسترسی برابر به برق، اینترنت و توان پردازشی
- ترویج فرهنگ داده‌باز برای ارتقاء همکاری و دسترسی مؤثر
- آموزش عمومی در زمینه هوش مصنوعی از طریق ادغام مفاهیم STEM و AI در سطوح مختلف آموزش از دوران مدرسه تا یادگیری مادام‌العمر.
حاکمیت جهانی فراگیر؛ شرط بهره‌برداری عادلانه از هوش مصنوعی
اگرچه هوش مصنوعی مرز نمی‌شناسد، اما حاکمیت آن همچنان نامتوازن و محدود به چند کشور ثروتمند است. تنها کشورهای عضو گروه G7 در تمامی نهادها و چارچوب‌های حکمرانی جهانی هوش مصنوعی حضور فعال دارند، در حالی‌که ۱۱۸ کشور، عمدتاً در حال توسعه، در هیچ‌یک از این مجامع مشارکت ندارند.
آنکتاد هشدار می‌دهد که غیبت کشورهای در حال توسعه از فرآیند حکمرانی جهانی هوش مصنوعی، نگران‌کننده است. این سازمان ضمن تأکید بر اهمیت مقررات ملی، خواستار همکاری‌های بین‌المللی فراگیر با مشارکت بازیگران چندذی‌نفع برای توسعه‌ای انسانی‌محور و در راستای اهداف جهانی توسعه پایدار شده است.
سلطه شرکت‌های فناوری بر چشم‌انداز جهانی
چشم‌انداز امروز هوش مصنوعی، در عمل، توسط غول‌های فناوری شکل گرفته است. شرکت‌هایی مانند اپل، انویدیا و مایکروسافت هرکدام ارزشی معادل ۳ تریلیون دلار دارند، رقمی که با تولید ناخالص داخلی قاره آفریقا برابری می‌کند.
گزارش سال ۲۰۲۵ آنکتاد، در پایان، بر ضرورت تقویت همکاری‌های بین‌المللی برای پیشبرد پیشرفت فراگیر و جلوگیری از تعمیق نابرابری‌ها تأکید می‌کند.
